Veel te kiezen
Verkiezingsprogramma's doorgelicht
Bij de komende Kamerverkiezingen valt er veel te kiezen. Partijen hebben uiteenlopende plannen rond toeslagen, een basisinkomen en de kosten van verduurzaming. Bekijk vast de belangrijkste financiële plannen in de partijprogramma’s.
TEKST REINOUT VAN DER HEIJDEN
Ruim 2,5 jaar na de vorige Kamerverkiezingen gaan we opnieuw naar de stembus. Er is veel veranderd: de meeste partijen hebben nieuwe leiders, GroenLinks en PvdA zijn gefuseerd en de relatief nieuwe partijen BBB (1 zetel in 2021) en NSC krijgen veel aandacht van de kiezers.
Minimumloon
De grootste drukte bij de voedselbanken is voorbij, nu de energieprijzen en de inflatie stabiliseren. Toch schat het Rode Kruis dat 400.000 burgers in voedselnood verkeren en dat 28% van de Nederlanders zich weleens zorgen maakt of ze voldoende geld hebben voor eten. Alle partijen hebben daarom de mond vol van bestaanszekerheid. Daar rekenen sommige ook de tekorten op de woningmarkt en de hoge huren bij.
Het afschaffen van de toeslagen staat nog altijd in veel partijprogramma’s, maar niet op korte termijn. Voor alle partijen ligt de prioriteit bij de verhoging van het minimumloon, dat begin 2023 al sterk is verhoogd. Een aantal partijen (SP, GL-PvdA, Volt, D66, PvdD, CU) wil dat het minimumloon vanaf 18 jaar gaat gelden. Dat is een mooi cadeau voor studenten en andere werkende jongeren, zeker zolang de krapte op de arbeidsmarkt aanhoudt.
Eigenlijk had de verhoging van het minimumloon (en in het verlengde de uitkeringen en de AOW) gelijk op moeten gaan met het geleidelijk afschaffen van de toeslagen. Dat is niet gelukt, maar dat moet in tweede instantie toch gebeuren. ChristenUnie en NSC hebben daar de meest uitgewerkte plannen voor.
Het nieuwe toverwoord is een soort basisinkomen: dat willen 4 partijen (GL-PvdA, D66, CU, PvdD). Dan zou de Belastingdienst ook heffingskortingen moeten gaan uitbetalen die nu niet verzilverd kunnen worden wegens een gebrek aan inkomen. Het zou handig zijn als dit wel gecombineerd kan worden met het uitfaseren van toeslagen.
Belastingen
Veel partijen zijn kritisch op het belastingstelsel. Zij vinden dat het huidige stelsel er onvoldoende in slaagt om lagere inkomens te beschermen, terwijl andere partijen de nadruk leggen op dat meer werken nu te weinig extra inkomen oplevert. D66 wil een fiscale bonus voor de uren die iedereen meer dan 24 uur per week werkt. Heeft dat het gewenste effect? In de praktijk zijn het vaak mannen die meer dan 3 dagen per week werken, terwijl er toch al signalen zijn dat de beloning voor mannen en vrouwen ongelijk is bij hetzelfde werk. Maar misschien helpt dit wel om de deeltijdeconomie in Nederland te doorbreken. Ook opmerkelijk is dat 8 partijen willen dat leden van het koningshuis ook belastingen gaan betalen. Alleen VVD, CDA, ChristenUnie en BBB zeggen daar niets over.
Positie van ondernemers
Een verdere verhoging van het minimumloon vanaf 2024 leidt tot protest bij ondernemers, vooral bij de kleine middenstand. Ondernemers hebben het zwaar. Sommige ondernemingen gaan failliet, nu de Belastingdienst de tijdens de coronapandemie uitgestelde aanslagen opnieuw wil innen. Dat komt boven op de gestegen energieprijzen, hogere lonen en tekorten op de arbeidsmarkt. Kritiek op de gunstige fiscale bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) verdeelt politieke partijen. VVD, CDA en BBB hebben al toegezegd de BOR te zullen handhaven, terwijl andere partijen de regeling juist willen versoberen. ChristenUnie neemt – zoals wel vaker – een tussenpositie in.
De meeste verkiezingsprogramma’s hebben standpunten waar ondernemers niet blij mee zijn. De energiebelasting voor kleinverbruikers moet omlaag en de rekening daarvoor komt te liggen bij de grootverbruikers. Opmerkelijk is dat veel partijen werknemers willen laten delen in de winst van hun bedrijf (VVD, GL-PvdA, D66, CDA, SP, PvdD). Dat is een reactie op het feit dat veel bedrijven de lonen niet ruimhartig hebben verhoogd, terwijl de winst wel hoog was. Zoiets komt terug in de verkiezingsprogramma’s.
Bijzonder is dat BBB opkomt voor de positie van de huisjesmelker. In de achterban van deze partij zijn waarschijnlijk veel boeren en ondernemers die hun pensioen belegd hebben in huurwoningen. Die worden nu flink geraakt door de hoge vermogensheffing en het praktisch ongedaan maken van de leegwaarderatio.
Duurzaamheid
De verschillen zijn ook groot op het gebied van duurzaamheid. Er zijn partijen die burgers willen afschermen van de vervelende gevolgen van de klimaatbeheersing en daarom pleiten tegen rekeningrijden (NSC, BBB, PVV, SP). Er zijn ook voorstellen die de invoering nog een lastige puzzel zullen maken: CDA wil geen rekeningrijden op het platteland en VVD wil rekeningrijden zonder dat het een spitsheffing wordt.
Kernenergie leidt tot verdeeldheid, tussen voorstanders (VVD, NSC, CDA, BBB, D66, PVV, Volt), twijfelaars (ChristenUnie) en tegenstanders (GL-PvdA, SP, PvdD).
Ook het afschaffen van de salderingsregeling voor zonnepanelen is omstreden. BBB, GL-PvdA en PVV willen de regeling langer in stand houden of later afbouwen. De Partij van de Dieren (PvdD) wil de salderingsregeling behouden voor wie nog geen zonnepanelen heeft.
Wonen
Iedere partij wil meer woningen. Het verschil zit in de details. Moet er een speciaal fonds komen om starters te subsidiëren? Dat standpunt komt voor in de verkiezingsprogramma’s van de huidige coalitiepartners, omdat zij daar al een aanzet toe hebben gegeven. De huidige coalitie heeft veel gedaan om huurverhogingen te beperken, ook voor duurdere huurwoningen. Andere partijen willen hier niet achterblijven.
Nieuwe thema’s
Verkiezingsprogramma’s leveren ook nieuwe thema’s op. Ineens zijn er 3 partijen die permanente bewoning van recreatiewoningen willen toestaan (VVD, BBB, PVV). NSC wil juist de wildgroei in recreatiewoningen beperken, omdat dat ten koste gaat van gewone woningen. Misschien betekent dat in de praktijk ook dat permanente bewoning in recreatiewoningen wordt toegestaan, maar dat staat niet in het verkiezingsprogramma. Er is veel aandacht voor boetes bij incasso en het harde incassobeleid van sommige overheidsinstanties zoals de Belastingdienst en CJIB. Ook is er veel kritiek op kopen op afbetaling. Er zijn veel partijen die pleiten voor een vermogensheffing voor miljonairs en het verhogen van de erf- en schenkbelasting voor mensen met meer vermogen. Er zijn ook veel onverwachte standpunten. Zo pleit de VVD voor het afschaffen van het verplichte leeftijdsontslag in cao’s, iets waar niet alle ondernemers enthousiast over zullen zijn. NSC is origineel met het pleidooi om kinderopvang niet gratis te maken, zoals nu voorzien is vanaf 2027. Andere partijen willen dat juist wel en liefst eerder. NSC onderscheidt zich ook met fundamentele kritiek op de nieuwe pensioenwet. Deelnemers hoeven niet in te stemmen met het nieuwe stelsel. Als het er toch komt, moet een groter deel van het pensioen in een keer opgenomen kunnen worden. Ook moet er sneller geïndexeerd worden en minder snel gekort.
Standpunten per partij
