Op papier schijnt de zon
Analyse van de partijprogramma’s voor de verkiezingen van 17 maart 2021
Nederland is nog niet af. Dat blijkt als je de programma’s leest waarmee partijen de verkiezingen van maart 2021 ingaan. Een verkiezingsprogramma telt gemiddeld 100 pagina’s en dat van D66 heeft zelfs meer dan 200 pagina’s. Maar het gaat allemaal goed komen, als je de optimistische toon moet geloven.
TEKST REINOUT VAN DER HEIJDEN
Geldzaken in de programma’s
Het toeslagendrama
De meeste politieke partijen schaffen het toeslagenstelsel het liefst zo snel mogelijk af. Geen wonder, sinds het drama met de kinderopvangtoeslag. Gratis kinderopvang is door veel partijen (D66, PvdA, GroenLinks, SP en 50Plus) genoemd als oplossing. Maar het hervormen van de zorg- en huurtoeslag is een stuk lastiger dan ‘toeslagen zo veel mogelijk omzetten in lagere lasten', zoals VVD schrijft. CDA kiest een laagdrempelige en praktische aanpak: betere voorlichting bij toeslagen en een onafhankelijke belastingombudsman met eigen bevoegdheden om onderzoek te doen en burgers bij te staan die zijn vastgelopen in een conflict met de Belastingdienst. D66 en ChristenUnie willen ingrijpende veranderingen. Deze partijen opperen de invoering van een verzilverbare heffingskorting voor alle burgers. Hiervoor moeten de hogere inkomens aftrekposten, zoals hypotheekrenteaftrek, inleveren. ChristenUnie pakt direct door en wil de eigen woning verhuizen van box 1 naar box 3. D66 wil het eigenwoningforfait progressief belasten, maar laat in het midden of dat dan alleen afhankelijk wordt van de woningwaarde of ook van het inkomen.
Belastingen en inkomen
Er is veel aandacht voor box 3. Alle partijen willen spaarders ontzien bij de rendementsheffing op vermogen. Miljonairs gaan bij D66, GroenLinks, PvdA en SP meer rendementsheffing betalen. Daarnaast willen deze partijen de hypotheekrenteaftrek verder beperken. Op het gebied van schenken en nalaten zijn ze ook redelijk eensgezind: alleen PvdA vindt niet dat erfenissen zwaarder belast moeten worden. PvdA en GroenLinks willen de belastingvrije schenking van ruim een ton voor een eigen woning (de ‘jubelton’) afschaffen. Forum voor Democratie wil de schenk- en erfbelasting juist afschaffen. Bijna alle partijen willen een verhoging van het minimumloon en de AOW. VVD en D66 willen een hoger minimumloon niet volledig doortrekken naar de bijstand en Wajong. Ze vinden het positief als er hierdoor een extra prikkel ontstaat om te werken.
Pensioen
Via een verhoging van de AOW willen allerlei partijen de uitholling van pensioen tegengaan die het gevolg is van het jarenlang uitblijven van indexatie. Hoe eensgezind de partijen zijn over de verhoging van de AOW, hoe groter de verschillen als het gaat om aanvullend arbeidspensioen. Coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie steunen het pensioenakkoord, terwijl de oppositie verdeeld is. PvdA, GroenLinks en de Partij voor de Dieren willen meer doen om werkenden met zware beroepen eerder te laten stoppen met werken. SP, PVV, Forum voor Democratie en 50PLUS willen van het pensioenakkoord af, de pensioenen indexeren en de AOW-leeftijd verlagen. De laatste 4 partijen vormen de harde oppositie die maatregelen van Rutte I tot en met Rutte III willen terugdraaien of in ieder geval radicaal willen herzien.
Wonen, wonen, wonen
Een ander punt waar partijen sterk eensgezind over zijn, is het bouwen van meer woningen. Het wemelt in de programma’s van de nationale bouwplannen, gericht op het bouwen van 1 miljoen woningen binnen 10 tot 15 jaar. Vooral starters, ouderen en huurders met een laag of middeninkomen wordt een mooie toekomst beloofd. Er zijn ook verschillen. VVD, PVV en Forum voor Democratie willen de toegang van statushouders tot de woningmarkt beperken. CDA, PvdA en SP willen 'speculanten’ en ‘huisjesmelkers’ aanpakken. Het meest extreme voorstel komt van SP, dat huiseigenaren een woonplicht wil opleggen. Een woning kopen om te verhuren is dan niet langer mogelijk. Er is grote overeenstemming over het verlagen van de energiebelasting, zelfs bij de VVD. Alleen D66 en CDA gaan hier niet in mee. CDA, VVD en GroenLinks paaien huiseigenaren met de belofte voor meer subsidies en overheidssteun voor duurzame verbouwingen. VVD komt met het opmerkelijke voorstel om bouwvergunningen alleen nog toe te staan tegen kostprijs, ‘zodat gemeenten die niet meer kunnen gebruiken als melkkoe’. In alle partijprogramma’s kom je dit soort sweeping statements tegen. Iedere partij doet zich weleens voor als actiegroep.
Jong en oud
Er is brede steun voor de herinvoering van de basisbeurs, zodat studenten minder schulden opbouwen dan momenteel het geval is. Alleen VVD houdt vast aan het in 2015 ingevoerde leenstelsel. D66 komt met een tussenoplossing en wil studenten een basisbeurs geven als hun ouders een gezinsinkomen hebben van minder dan €70.000 per jaar. Die grens ligt nu op €46.000. GroenLinks wil iedere 18-jarige een startkapitaal van €10.000 geven. Jong en oud wordt tegemoet gekomen via de zorgverzekering. D66, GroenLinks en de ChristenUnie willen de anticonceptiepil in het basispakket, hoewel hun visie op abortus nogal verschilt. De meeste partijen willen een verlaging van het eigen risico voor de basisverzekering. Alleen ChristenUnie, CDA en VVD kiezen ervoor het eigen risico te bevriezen, zoals dat de afgelopen jaren ook is gedaan. Betere ouderenzorg, meer ondersteuning voor mantelzorgers en vaak een ruimere belastingvrije vergoeding voor vrijwilligers staat op het verlanglijstje van iedere partij. Hier zijn wel typische verschillen te zien. Zo pleit VVD ervoor dat ouderen met meer spaargeld een grotere kamer in een verzorgingshuis kunnen krijgen. ChristenUnie wil ‘mantelzorgsparen’ invoeren: wie een aantal uren mantelzorg biedt aan iemand buiten de eigen familie, kan die later ‘terugkrijgen’ als hij zelf zorgbehoevend wordt. PvdA wil af van het abonnementstarief van €19 per maand voor Wmo-zorg, want dat is ‘herverdeling van geld van arm naar rijk’.
Creatieve ideeën
Verkiezingsprogramma’s zijn vaak een vindplaats van creatieve ideeën die waarschijnlijk nooit beleid zullen worden, maar toch het overdenken waard zijn. Zo wil D66 een duurzaamheidsheffing op vlees. ChristenUnie pleit ervoor koop op afbetaling te verbieden voor de aankoop van consumptiegoederen tot €1000. PvdA wil mensen met een laag inkomen een gratis abonnement op de sportclub geven. GroenLinks en PvdA willen bedrijven die dividend aan aandeelhouders uitkeren, verplichten om eenzelfde soort uitkering te doen aan hun personeel. Het zou leuk zijn, zou je denken. En waarom eigenlijk niet? Waarschijnlijk omdat de volgende dag weer net zo wordt als de vorige.