Bescherm je geld

1. Rekening leegtrekken

Banken controleren bankrekeningen vooral op witwassen. Ze kijken niet specifiek naar ongebruikelijke transacties bij ouderen om ouderenmisbruik op te sporen. Onlangs gaf de Nederlandse Vereniging van Banken in een persbericht aan dat ‘gerichte detectie op basis van alleen leeftijd onwenselijk en niet werkbaar is.’ Betaalt een dochter via een bankvolmacht dus elke week stiekem haar vaste lasten van de rekening van haar vader, dan gaan de seinen bij de bank niet automatisch op rood. Voor de duidelijkheid: een bankmachtiging geldt alleen voor een specifieke bankrekening.

De kans op misbruik van een bankvolmacht is te verkleinen door bijvoorbeeld meerdere kinderen als gevolmachtigden aan te wijzen. Zij kunnen elkaar dan in de gaten houden als er opnames en overschrijvingen van een rekening van een ouder worden gedaan. Een tweede persoon alleen meekijkrechten geven is ook een oplossing. Die kan dan alleen zien wat er op de rekening gebeurt en zelf geen handelingen verrichten. Verder is het af te raden om een en/of-rekening met bijvoorbeeld je kind te openen. Een bankmachtiging kun je intrekken als je misbruik vermoedt. Bij een en-of-rekening deel je een rekening en kun je een mederekeninghouder niet zomaar van de rekening verwijderen. Een pinpas moet je eigenlijk nooit uitlenen aan anderen. Wil je een buurvrouw of mantelzorger toch een pas meegeven, zodat zij de wekelijkse boodschappen kan doen? Open dan een speciale rekening voor de boodschappen. Op de rekening stort je wekelijks een klein bedrag. Spreek verder met de bank af dat roodstand op de rekening niet mogelijk is. Degene die je helpt, kan dan geen hoge uitgaven doen.

2. Graaien via volmacht

Een notariële volmacht gaat verder dan een bankvolmacht. Met een notariële volmacht of levenstestament (dit is een notariële volmacht aangevuld met niet-financiële bepalingen) geef je iemand anders een financiële volmacht voor het geval dat je je financiën niet meer goed kunt regelen door bijvoorbeeld ziekte. Bij beginnende dementie wordt het bijvoorbeeld aangeraden om zo’n volmacht op te stellen. Dit moet je dan zo snel mogelijk doen, omdat je als volmachtgever nog wilsbekwaam moet zijn. Maar een notariële volmacht of levenstestament heeft ook een keerzijde. De gevolmachtigde krijgt veel macht. Hij kan bij wijze van spreken je hele bankrekening leeghalen of andere financiële uitspattingen doen. Bijvoorbeeld toeslagen bij de fiscus op je naam aanvragen en toe-eigenen. Zo werd een zoon veroordeeld tot terugbetaling van circa €230.000 aan zijn moeder, omdat hij in strijd had gehandeld met de levenstestamenten van zijn ouders. De vader was inmiddels al overleden (ECLI:NL:RBROT:2021:1390).

Zorg daarom altijd ervoor dat de gevolmachtigde 100% betrouwbaar is. Op die manier verklein je de kans op misbruik. Verder is het verstandig om in de volmacht een toezichthouder te benoemen. Dat kan een ander kind zijn of een professional, bijvoorbeeld een boekhouder. De toezichthouder kan dan een oogje in het zeil houden. Het aanwijzen van een toezichthouder is voor de familieverhoudingen ook fijn. Het voorkomt scheve ogen achteraf, omdat je openheid van zaken geeft. Meerdere gevolmachtigden aanwijzen is ook een optie. In de volmachten kun je bijvoorbeeld opnemen dat zij samen belangrijke beslissingen moeten nemen.

Je kunt kiezen voor toezicht vooraf of achteraf. Bij toezicht vooraf is (schriftelijke) toestemming van de toezichthouder nodig voor ingrijpende rechtshandelingen, bijvoorbeeld voor het verkopen van een huis. Bij toezicht achteraf moet de gevolmachtigde bijvoorbeeld eens per jaar een overzicht geven van de inkomsten en uitgaven. Een alternatief voor een financieel overzicht is dat je ‘meekijkrechten’ bij de bank regelt.

3. Testament onder druk wijzigen

Bij bewindvoering zijn de hierboven genoemde misbruikvormen (zie 1 en 2) in principe niet mogelijk. Een bewindvoerder (bijvoorbeeld een familielid of professionele bewindvoerder) beheert dan de geldzaken van de onderbewindgestelde. Vervolgens controleert een rechter of de bewindvoerder zijn werk goed doet. Maar een bewindvoerder kan niet álle misbruikvormen tegenhouden. De uitspraak in de volgende rechtszaak laat dat zien. Een vermogende man van 95 jaar heeft in het voorjaar van 2018 zijn testament gewijzigd. De bewindvoerder van de hulpbehoevende man vermoedt dat de man met zijn ex-buurvrouw bij de notaris is geweest en haar als enige erfgename heeft benoemd. Vlak na de wijziging van het testament verklaart een onafhankelijke arts de man wilsonbekwaam. Maar de notaris wil het testament van de man niet vernietigen. De bewindvoerder stapt tevergeefs naar de rechter en het gerechtshof. Het hof ziet voldoende aanleiding om aan te nemen dat de wijziging van het testament onder invloed van een derde heeft plaatsgevonden. De ex-buurvrouw had eerder twee keer tevergeefs geprobeerd om het bewind over de man over te nemen. Toch wijst het hof de eis af, omdat hier geen wettelijke ruimte voor is. Een uiterste wilsbeschikking is volgens het hof een eenzijdige rechtshandeling die alleen door de erflater kan worden herroepen. Bovendien heeft de rechtshandeling nog geen werking, omdat de man nog leeft (ECLI:NL:GHDHA:2020:948). Dit trieste voorbeeld laat zien hoe meedogenloos sommige mensen te werk gaan en dat het voor de omgeving heel lastig kan zijn om in te grijpen. In deze zaak had de notaris natuurlijk nooit het nieuwe testament mogen passeren. Wat hier verder nog speelt: als je onder bewind staat, blijf je handelingsbekwaam. Je mag dan nog steeds overeenkomsten sluiten. De bewindvoerder kan die ongedaan maken als zijn toestemming ontbreekt. Maar voor het maken of wijzigen van een testament is géén toestemming van een bewindvoerder nodig - wel van een rechter overigens. Misbruik had in deze zaak voorkomen kunnen worden als bijvoorbeeld de man via de rechter tijdig handelingsonbekwaam was verklaard, dus vóór het wijzigen van het testament. Een familielid of zorginstelling had dan curatorschap bij de rechtbank moeten aanvragen. Bij curatorschap kun je zonder toestemming van de curator geen rechtshandelingen meer verrichten. Dit is dus een behoorlijk ingrijpende maatregel.

4. Jongere gebruikt als geldezel

Een geldezel is iemand die zijn bankrekening onbewust laat gebruiken voor criminele activiteiten. Geldezels zijn vaak kwetsbare jongeren die door cybercriminelen benaderd worden via sociale media, WhatsApp, computerspelletjes of op het schoolplein. Of bijvoorbeeld via een vacature om snel geld te verdienen, bijvoorbeeld door middel van thuiswerk. Geldezels worden gevraagd om hun bankrekening en/of bankpas ‘uit te lenen’. De rekening wordt dan gebruikt om fraude te plegen. Doordat de daders zelf uit het zicht blijven, verkleinen ze hun pakkans. Geldezels worden bijvoorbeeld vaak voor WhatsApp-fraude (‘vriend-in-noodfraude’) gebruikt. Het gebeurt ook wel dat iemand (bijvoorbeeld een verslaafde) bewust zijn bankrekening uitleent. In februari van dit jaar kondigde de politie aan dat ze zich meer gaat richten op de opsporing van geldezels. Op die manier hoopt ze cybercriminaliteit beter aan te pakken. Als de fraude aan het licht komt, zijn de gevolgen voor de geldezel groot. Je kunt een strafblad krijgen, strafrechtelijk vervolgd worden en opdraaien voor de financiële schade. Ook wordt je bankrekening geblokkeerd en kun je jarenlang (soms wel 8 jaar) geen nieuwe rekening meer openen. Een lening, hypotheek of bijvoorbeeld een telefoonabonnement afsluiten is ook niet meer mogelijk. Soms heb je alleen nog recht op een basisbankrekening. Wees dus alert op vreemde verzoeken of vacatures die te mooi klinken om waar te zijn. Praten met je kinderen over geldezelfraude is ook erg belangrijk. Veel kinderen zijn niet op de hoogte van de gevaren.